“The Irishman”: Còn lại gì ngoài cát bụi

Tôi đã từng nói mình không hợp với phim của Martin Scorsese. Ngoại trừ Taxi Driver và Shutter Island mà tôi cực kỳ yêu thích, tôi không hợp với Goodfellas, không hợp với Gangs of New York và đặc biệt The Departed lại càng không (bộ phim mà tôi thấy over-rated nhất, có lẽ là bởi tôi đã so sánh với bản gốc Infernal Affairs – Vô Gian Đạo của Andrew Lau). Dẫu vậy, tôi vẫn luôn tôn trọng và đánh giá cao những bộ phim của Martin Scorsese. Và đến The Irishman, phải nói rằng bộ phim rất “đỉnh”, và là một trong số ít những bộ phim của Martin Scorsese mà tôi vừa yêu thích, vừa phải ngả mũ kính phục.

The Irishman tiếp nối chủ đề mafia đã tạo nên thương hiệu của Martin Scorsese, đặt cụ ngang hàng với cụ Francis F. Coppola – đạo diễn của tượng đài Godfather. Bộ phim dựa trên cuộc đời của nhân vật có thật Frank Sherran, với biệt danh “thợ sơn nhà” – một đao phủ làm việc cho giới mafia khét tiếng.

Nếu như khán giả điện ảnh vẫn luôn ghi dấu ấn sâu đậm về hình tượng “bố già” Don Vito Corleone, về sự manh động và tàn bạo của giới mafia trong bộ phim Godfather, thì The Irishman đem đến một bức tranh bạo lực tương tự, song được kể dưới con mắt của một thành viên mafia (hay còn gọi là cosa nostra bởi những cosa nostra không bao giờ gọi mình là mafia) nên có cảm giác các nhân vật lạnh lùng hơn, và qua đó, trở nên đáng sợ hơn. Nếu như Godfather, dù được nhà văn gốc Ý Mario Puzo xây dựng từ một hình tượng nguyên mẫu, vẫn chỉ là tác phẩm hư cấu, thì The Irishman lại là câu chuyện có thật, về những con người có thật, và bởi vậy, từng phát súng, từng vụ nổ bom, từng cú siết cổ sẽ khiến chúng ta rùng mình hơn về một thế giới mafia đáng sợ.

Bộ phim được Martin Scorsese trau chuốt đến độ gần như hoàn hảo trong điện ảnh: từ một kịch bản không thể chê vào đâu, đến diễn xuất tuyệt vời của các diễn viên gạo cội ở độ tuổi chuẩn bị về hưu: Robert De Niro, Al Pacino, Joe Pesci cùng nhiều diễn viên khác đều có pha trình diễn xuất sắc trên màn ảnh. Ấn tượng nhất vẫn là Al Pacino – nam diễn viên điển trai từng thủ vai “godfather” Michael Corleone ngày nào, giờ đã là một ông lão già nua, vào vai chủ tịch liên đoàn lao động Hoa Kỳ Jimmy Hoffa. Vào thời bấy giờ, Hoffa là một gã đàn ông quyền thế, vừa nắm trong tay các nghiệp đoàn lao động, vừa có tiền, lại có mối quan hệ chặt chẽ với những ông trùm mafia. Al Pacino đặc biệt gây ấn tượng trong vai diễn này khi thể hiện ra một nhân vật Jimmy Hoffa “già gân”, cứng đầu, cá tính nhưng cũng tiếc thay, chính vì sự cứng đầu đó mà Jimmy Hoffa tụt dốc và phải trả cái giá quá đắt.

Mối quan hệ giữa Jimmy Hoffa và Frank Sherran được xây dựng cực kỳ khéo léo. Từ việc Frank Sherran có vinh dự được tiến cử để làm việc cho Jimmy, tới khi hai người trở thành bằng hữu, thân thiết và tin tưởng nhau hơn bất cứ thứ gì trên đời. Chắc hẳn khán giả sẽ bị cuốn vào mối quan hệ giữa hai nhân vật này, điều đó khiến cho đoạn cao trào càng khiến chúng ta phải bất ngờ, sững sờ hơn. Tôi hơi tiếc một chút, bởi trước khi xem The Irishman, tôi đã tìm hiểu về bộ phim, về nhân vật Frank Sherran, và qua đó đã biết trước kết cục cuối cùng giữa Frank Sherran và Jimmy Hoffa. Dẫu vậy, tôi vẫn bị cuốn vào nội dung phim, càng chứng kiến mối quan hệ thân tình giữa cả hai càng thấm thía, và chờ đợi điều-gì-đến-cũng-phải-đến một cách tò mò, háo hức chứ không hề bị nhàm chán vì biết trước tình tiết cao trào.

Nói về The Irishman, chúng ta nói về kịch bản và diễn xuất là hai điểm mạnh nhất, nhưng cũng không thể không nhắc đến kỹ thuật biên tập điện ảnh. Martin Scorsese từng chê phim siêu anh hùng Marvel như những công viên giải trí, không phải điện ảnh, điều đó cũng dễ hiểu thôi, bởi tinh hoa điện ảnh nằm trong The Irishman, đặc biệt là một cách kể thông minh, thú vị, kết hợp với nhiều kỹ thuật biên tập phim cơ bản như jump cut, pan cut, voice off… được xào nấu khéo léo, tạo nên nét đặc trưng thú vị cho bộ phim. Nhưng tôi ấn tượng nhất cách Martin Scorsese giới thiệu nhân vật bằng cách hiện lên những dòng chữ nói về cái chết của nhân vật, ngay khi nhân vật mới xuất hiện trong bộ dạng rất quyền lực, mạnh mẽ, như thể gã ta là một ông lớn, một sát thủ máu mặt, kiểu như John Wick, nhưng rồi hóa ra cuối cùng cũng chết, bằng cách này hay cách khác, kẻ chết vì bị hàng tá đạn xuyên qua, người chết rũ xương trong tù.

Sự thật là vậy, đến cuối phim, dù đó là ông chủ nhà giàu Jimmy Hoffa, đó là bố già quyền lực Russell Bufalino, đó là gã mafia ăn to nói lớn Tony Salerno, tất cả đều chết. Đó là khi chỉ còn một mình Frank Sherran, sau hàng chục năm ngồi tù, còn lại một mình trong trại dưỡng lão, bị chính con gái của mình ghét bỏ, từ mặt hàng chục năm kể từ ngày mà Frank ra tay với người bạn của mình. Những cái tên liên quan đến vụ việc đó đều đã chết, vậy nhưng Frank Sherran gần đất xa trời vẫn không hé răng nửa lời, đó chính là bản lĩnh mafia, từng được biết đến trong tiểu thuyết “Luật im lặng” của cha đẻ “Bố Già” Mario Puzo. Nhưng rồi ngẫm lại, con người ta dù quyền thế đến mấy, nhiều tiền đến mấy, lẫy lừng đến mấy, sau cùng cũng sẽ về với mặt đất. Vậy đời sống con người tại sao cứ phải nhuốm máu, lao vào vòng xoáy của tiền bạc và quyền lực, để rồi sau cùng còn lại gì ngoài cát bụi?

Là một đạo diễn lừng lẫy thông qua dòng phim mafia, Martin Scorsese kể The Irishman với giọng kể hờ hững, thản nhiên, lạnh lùng, không phán xét. Nhưng cũng qua đó, lại một lần nữa, Martin Scorsese cho thấy mặt trái của sự hào hoa, quyền lực, giàu sang của giới mafia cũng như những người dính líu đến nó, tương tự như thông điệp ta từng thấy trong Goodfellas của cụ. Suy cho cùng, luật nhân quả luôn đeo bám, những gà mafia hoặc liên quan đến mafia thì hoặc là mất mạng như Jimmy Hoffa, hoặc là mất gia đình như Frank Sherran. Dù kết quả là gì chăng nữa, thì đó cũng là cái giá quá đắt phải trả cho một đời người.

Bạo lực mà nhân văn, tinh tế và cảm xúc, The Irishman chắc chắn sẽ là ứng viên hàng đầu tại các lễ trao giải lớn của năm nay như Oscar, Quả Cầu Vàng, BAFTA. Theo tôi, The Irishman chắc chắn sẽ có một suất đề cử ở hạng mục Phim hay nhất (Best Picture), có thể ghi danh ở hạng mục Kịch Bản Xuất Sắc Nhất, Đạo Diễn Xuất Sắc Nhất, Nam Diễn Viên Chính Xuất Sắc Nhất (Robert De Niro), Nam Diễn Viên Phụ Xuất Sắc Nhất (Al Pacino) và Chỉnh Sửa Phim. Cùng với những cái tên khác như Joker, Once Upon a Time In Hollywood, Marriage Story, 1917, Little Women, Bombshell, Ford v Ferrari, The Lighthouse, Ad Astra và Parasite, chắc chắn The Irishman sẽ là một ứng cử viên sáng giá tại Oscar năm tới.